سرعت خلق پول بانک‌ها کم شد

چشم انداز نزولی تورم

دولت سیزدهم علاوه بر کنترل کسری بودجه، توانست با اجرای سیاست‌های مختلف، خلق پول بانک‌ها را مهار کرده به طوری که رشد مانده تسهیلات بانکی از حدود 52 درصد در شهریور 1400 به حدود 34 درصد در فروردین 1402 کاهش یافت؛ این روند، شاهد دیگری بر کاهشی شدن تورم به شمار می‌رود.

رشد بالای نقدینگی طی سال‌ها و دهه‌های اخیر به گواه اکثر قریب به اتفاق صاحب‌نظران اقتصادی، عامل اصلی رشد و ماندگاری تورم در کشور بوده است. مهم‌ترین عوامل رشد بالای نقدینگی را می‌توان در دو عامل ناترازی مالی دولت و رشد خلق پول بانک‌ها از مسیر ارائه تسهیلات خلاصه کرد.
آمارها و شواهد نشان می‌دهد هر دو عامل مذکور در شروع به کار دولت سیزدهم در بدترین وضعیت خود طی دهه‌های اخیر بوده است. طبق اعلام سازمان برنامه و بودجه، رقم کسری بودجه دولت در نیمه سال 1400 به 480 هزار میلیارد تومان رسیده بود که چیزی در حدود نیمی از رقم کل بودجه کشور بود. بر همین اساس فوری‌ترین اقدام دولت برای جلوگیری از تشدید تورم، مهار کسری بودجه بود.
بر اساس این گزارش، دولت توانست با مدیریت هزینه‌ها و احیای درآمدهای نفتی و مالیاتی، ناترازی مالی خود را طی هفت ماه مهار کرده و مانع تشدید تورم از ناحیه کسری بودجه شود. اقدام دیگر دولت برای کنترل تورم، مهار خلق پول بانک‌ها بود. در همین راستا بانک مرکزی سیاست کنترل رشد ترازنامه بانک‌ها را اجرا کرد. بانک مرکزی در این سیاست، رشد ترازنامه بانک‌ها را بر اساس وضعیت کفایت سرمایه، محدود کرد به طوری که سقف رشد ماهانه ترازنامه برای بانک‌های با کفایت سرمایه ضعیف 1.5 درصد و بانک‌های دیگر 2.5 درصد تعریف شد.
اجرای این سیاست سبب شد سرعت خلق پول بانک‌ها کاسته شده و بخش مهمی از نیروی تورمی در اقتصاد کشور از بین برود. نگاهی به آمار مانده تسهیلات شبکه بانکی نشان می‌دهد بانک مرکزی دولت سیزدهم در کنترل خلق پول شبکه بانکی، عملکرد مطلوبی داشته است.
همان‌طور که پیداست، سرعت رشد مانده تسهیلات شبکه بانکی طی سال‌های پایانی دولت گذشته روندی اکیداً صعودی داشته به طوری که در ماه‌های پایانی آن دولت و اوایل دولت سیزدهم، از مرز 50 درصد هم عبور کرده بود و به رکورد 55.5 درصد در اردیبهشت 1400 هم رسیده بود. به عبارت دیگر رشد مانده تسهیلات بانک‌ها در پایان هر ماه نسبت به پایان ماه مشابه سال گذشته به بیش از 50 درصد رسیده بود. این مسئله سبب شده بود تورم همچنان چشم‌انداز صعودی داشته باشد و کشور در معرض تورم سه رقمی قرار گیرد. در چنین شرایطی دولت سیزدهم بلافاصله پس از شروع به کار، نسبت به مهار خلق پول بانک‌ها اقدام کرد.
نکته بسیار مهم در سیاست دولت برای کنترل تسهیلات دهی بانک‌ها، تمرکز بر محدود کردن تسهیلات کلان و مرتبط و در مقابل حمایت از اعطای تسهیلات خرد و تسهیلات به تولید بود. دولت با اقدامات مختلف تلاش کرد تسهیلات کلان بانک‌ها و تسهیلات به اشخاص مرتبط بانک‌ها را محدود کرده و توان تامین مالی شبکه بانکی را در خدمت تسهیلات خرد مورد نیاز عامه مردم و همچنین تسهیلات مورد نیاز تولدی قرار دهد. بر همین اساس بود که دولت اقدام به تسهیل دریافت وام‌های خرد تا 100 میلیون تومان کرد.
اقدام دیگر دولت، ملزم کردن بانک‌ها به انتشار عمومی جزئیات تسهیلات کلان و تسهیلات به اشخاص مرتبط خود بود. این اقدام بانک مرکزی، حاشیه امن مدیران بانکی در منحرف کردن تسهیلات و در نتیجه تحمیل تورم به اقتصاد را از بین برد و با شفاف کردن تامین مالی شبکه بانکی، زمینه بروز فساد و تخلف در این حوزه را تا حدود زیادی از بین برد.
در نتیجه این اقدامات، سرعت رشد مانده تسهیلات شبکه بانکی کاهش چشمگیری یافت به طوری که از حدود 52 درصد در شهریور 1400 به حدود 34 درصد در پایان فروردین 1402 کاهش یافت. کاهش چشمگیر سرعت خلق پول شبکه بانکی، شاهد دیگری از افت نیروهای تورمی و نزولی شدن تورم در ماه‌های آتی به شمار می‌رود.
تشکیل نهضت ملی برای توقف تورم
عبدالمجید شیخی، کارشناس اقتصادی
حجم زیاد نقدینگی در کشور ناشی از سرگردانی آن در بخش غیر مولد اقتصاد است. به این دلیل است که فرایند تولید در کشور یک فرایند مانع زا است. اگر موانع کسب و کار برداشته شود حجم کالا و خدمات نیز افزایش پیدا می‌کند.
دولت باید بخش حقیقی در اقتصاد را فعال کرده تا تولید کالا و خدمات افزایش پیدا کند. درواقع به جای ترس از غلبه نقدینگی باید نگران میزان افت تولید و حجم مبادلات باشیم. البته در کنار آن باید خلق نقدینگی توسط بانک‌ها متوقف شود. بازار بانکی را به حال خود رها کرده‌ایم، بانک‌ها در بازار بانکی خود نرخ تعیین می‌کنند و هزینه فرصت پول تعیین می‌کنند و این شبه ربا است. از مصادیق رهاشدگی بازار بانکی آن است که خلق اعتبار می‌کند.
بانک خصوصی تشکیل دادیم، بانک‌ها از منابع دولتی بانک مرکزی و هم از همدیگر اضافه برداشت دارند. سیاست‌های بانک خصوصی هم در جهت سیاست‌های کلان کشور نیست بلکه دنبال منابع خود هستند پس این بازار بانکی رها شده است. این در حالی است که بزرگترین مشکل اقتصاد ما این است که بخش غیرمولد بر بخش مولد غلبه پیدا کرده و حجم بخش غیر مولد بسیار بزرگ شده و در برابر بخش مولد تاکنون مرتباً سرکوب شده است.
یکی از اقدامات مثبت دولت، تلاش در جهت انسداد فعالیت هایی که به افزایش حجم نقدینگی منجر می شود، اما این میزان کافی نیست. از دولت انتظار بیشتری می رود و اینکه دولت باید مصرانه برای پیاده سازی قانون بانکداری اسلامی، جایگزین قانون عملیاتی بانکی بدون ربا از مجلس شورای اسلامی تصویب سریع آن را مطالبه نماید تا طرح کاملتری از قانون عملیات بانکی بدون ربا اجرا شود.